Wet kwaliteitsborging voor het bouwen (Wkb)

Wet kwaliteitsborging voor het bouwen (Wkb)

De nieuwe Wet kwaliteitsborging voor het bouwen (Wkb) moet zorgen voor een betere bouwkwaliteit tegen lagere kosten. Een belangrijke en ingrijpende wijziging is dat bouwers meer verantwoordelijkheid krijgen. Ook zal de kwaliteitsborging van bouwwerken verricht gaan worden door private partijen (de kwaliteitsborger) in plaats van gemeenten nu. Daarom wordt regelmatig de term ‘private kwaliteitsborging’ genoemd als men eigenlijk de Wkb bedoelt.

Private kwaliteitsborging bouw

Onder de Wkb verschuift de technische kwaliteitsborging van gemeenten naar private partijen, de zogenaamde private kwaliteitsborging bouw. Deze private kwaliteitsborging bouw zal ten dele worden uitgevoerd door private kwaliteitsborgers. De complete plantoetsing (algemene bouwkunde, brandveiligheid, constructieve veiligheid, bouwfysisch en installaties) en het toezicht op de bouwplaats zal door deze kwaliteitsborgers worden gedaan.

De ruimtelijke toets (onder andere bestemmingsplan, milieu, welstand en Ruimtelijke Ordening) zal in de toekomst gewoon door Bouw- en woningtoezicht van gemeenten worden gedaan. Dit blijft dus door gemeenten uitgevoerd worden. Ook gaan gemeenten controleren of de kwaliteitsborgers die zijn aangesteld wel (juist) gecertificeerd zijn om de private kwaliteitsborging bouw te mogen doen.

Kwaliteit in de bouw

‘Den Haag’ is al bijna 20 jaar bezig de kwaliteit in de bouw te verbeteren. Hier moet de Wkb voor gaan zorgen. Maar is die betere kwaliteit in de bouw dan wel nodig? De kwaliteit van bouwwerken in Nederland is van hoge kwaliteit maar tegelijkertijd zijn er kansen om de kwaliteit in de bouw verhogen tegen lagere kosten. Dit wordt duidelijk als de faalkosten in de bouw beter worden bekeken. Op dit moment worden de faalkosten op 10% van de omzet van bouwers geschat. Bij een totale omzet van ruim 76 miljard euro van bouwers in 2019 is direct duidelijk dat er veel te halen valt. In de eerste instantie voor bouwers zelf maar uiteindelijk (door marktwerking) voor iedereen.

Hoe werkt de Wet kwaliteitsborging voor het bouwen?

“Een goede zaak die kwaliteitsverbetering; maar hoe werkt de Wet kwaliteitsborging voor het bouwen precies?” De nieuwe situatie wordt een samenspel tussen opdrachtgever, gemeenten, instrumentaanbieder, kwaliteitsborger en toelatingscommissie.

Op die manier kan de markt zelf bepalen op welke manier de kwaliteitsborging moet worden gedaan. Vanzelfsprekend onder strikte voorwaarden van een door de overheid ingestelde commissie die bepaald of deze voorwaarden streng genoeg zijn. Het gaat als volgt in zijn werk.

Opdrachtgever (vergunninghouder)
De opdrachtgever is de partij die opdracht geeft voor het te bouwen bouwwerk. Vaak heeft de opdrachtgever ook de vergunning voor het te bouwen bouwwerk en wordt daarom ook vaak de vergunninghouder genoemd).

De opdrachtgever (of vergunningverlener) kan zowel een publieke als een private partij zijn en is verantwoordelijk voor:

• Het aanvragen van de vergunning bij het bevoegde gezag (meestal de gemeente)
• Het aanstellen van de bouwer
• Het kiezen van een juist instrument voor het borgen van de kwaliteit
• Het aanstellen van de private kwaliteitsborger
• Het kiezen van een instrument en het aanstellen van de private kwaliteitsborger kan eventueel ook door de bouwer worden gedaan.

Bouwer
De bouwende partij moet in de nieuwe situatie meer rekening houden met het bewijzen dat de kwaliteit van het bouwwerk voldoet aan alle eisen die zijn gesteld vanuit het Bouwbesluit. Bij de oplevering overhandigt de bouwer het zogenaamde ‘as built dossier’ aan de gemeente en het consumentendossier aan de eigenaar.

Gemeenten
Hoewel er taken bij gemeenten verdwijnen blijven gemeenten verantwoordelijk voor de ruimtelijke toetsing (bestemmingsplan, milieu, welstand en Ruimtelijke Ordening). Voor aanvang bouw wordt dit gemeld bij de gemeente en bij ‘gereed melding’. Tevens wordt het bouwdossier (zgn ‘as-built dossier’) aan de gemeente overhandigd. Alleen daarna kan het bouwwerk in gebruik worden genomen.

Kwaliteitsborger
De kwaliteitsborger is een private partij die de kwaliteitsborging volgens de in het instrument voorgeschreven werkwijze uitvoert voor en tijdens de bouw en bij de oplevering. Bij oplevering verklaart de kwaliteitsborger dat het bouwwerk voldoet aan de technische voorschriften van het Bouwbesluit. Op basis van deze verklaring kan het bouwwerk gereed worden gemeld bij de gemeente en in gebruik worden genomen.

ZiN Kwaliteitsborging is gecertificeerd voor meerdere instrumenten. Uniek in de wereld van private kwaliteitsborging!

De toelatingsorganisatie
De toelatingsorganisatie is een zelfstandig bestuursorgaan opgericht door de overheid. Het heeft als doel de instrumenten die worden ingebracht door marktpartijen te keuren. Alleen goedgekeurde instrumenten kunnen worden gebruikt voor kwaliteitsborging.

Nieuwe instrumenten worden opgenomen in een database. Ook worden de kwaliteitsborgers die gebruik mogen maken van bepaalde instrumenten hierin opgenomen. Steekproefsgewijs zal ook de toelatingsorganisatie tijdens de bouw toezien op de correcte naleving en gebruik van het instrument.

Waarom is de Wet kwaliteitsborging nodig?

Waarom is Wet kwaliteitsborging precies nodig? Hét antwoord hierop is: “De kwaliteit van bouwwerken in Nederland vergroten tegen lagere kosten.” ZiN is ervan overtuigd dat dit met de gaat lukken.

Dat komt omdat er met de nieuwe wet een betere stimulans is om kwalitatief beter te bouwen. Doordat kwaliteitsborgers eerder in het bouwproces worden betrokken zullen mogelijke risico’s eerder in beeld komen. Hierdoor kunnen deze risico’s beter worden beperkt en zullen faalkosten dalen. Ook krijgt de bouwer grotere verantwoordelijkheid (ook na oplevering). Ook hierdoor ontstaat er een grotere prikkel om kwalitatief beter te bouwen.

Anderzijds is het voor marktpartijen onder Wkb mogelijk om slimme toepassingen te bedenken om de kwaliteit beter te kunnen borgen tegen lagere kosten (natuurlijk mits goedgekeurd door de toelatingsorganisatie). Dat kan zijn door gebruik van certificeringen van anderen of door een andere slimmere werkwijzen. Ook is het veel makkelijker om nieuwe technologieën toe te passen (bijvoorbeeld VR technologie bij toezicht op de bouwplaats).

Beide zaken zorgen voor een betere kwaliteit tegen lagere kosten. Dat heeft ZiN zeggen wij!

Wanneer gaat de Wet kwaliteitsborging in?

De Wet kwaliteitsborging gaat in per 1 januari 2024. Het zal een enorme mijlpaal zijn want de wet is dan meer dan 20 jaar in ontwikkeling. Vanaf 1 januari 2024 geldt de Wkb voor alle bouwwerken in gevolgklasse 1. Naar verwachting zullen de gevolgklassen 2 en 3 volgen in 2025 en 2026.

Wat verandert er?

De Wet kwaliteitsborging gaat voor grote veranderingen zorgen. Iedereen die betrokken is bij bouwactiviteiten krijgt ermee te maken. Hier nog een keer de belangrijkste veranderingen op een rij:

• Het bouwtoezicht verschuift van gemeenten naar de private sector (kwaliteitsborgers).
• Kwaliteitsborgers worden eerder betrokken bij bouwprojecten zodat risico’s eerder in kaart worden gebracht en kunnen worden voorkomen.
• Het bouwwerk kan zonder goedkeuring van de kwaliteitsborger niet worden gereed gemeld en kan daarmee niet in gebruik worden genomen.
• De markt kan zelf zorgen voor een kwaliteitsborgingssystematiek (instrumenten), onder toezicht van de overheid. Op die manier kunnen er innovatieve werkwijzen en technologieën worden ingezet.
• Bouwers krijgen meer verantwoordelijkheid. Ook na oplevering blijft de bouwer verantwoordelijk voor het bouwwerk dat hij heeft gebouwd.

In de eerste instantie geldt dit alleen voor gebouwen die vallen in gevolgklasse 1. Later volgen de gevolgklassen 2 en 3.

Dit zijn de gevolgen voor gemeenten

De gevolgen voor gemeenten door invoering van de Wet kwaliteitsborging zijn aanzienlijk. De wet heeft niet alleen grote financiële gevolgen. Het heeft ook aanzienlijke gevolgen voor de formatie. ZiN geeft workshops speciaal voor gemeenten zodat zij zich goed kunnen voorbereiden op de aanstaande veranderingen.

Hierbij alvast een korte impressie van wat de gevolgen zijn als de wet werking treedt.

Kleinere formatie

Per gemeente zijn de gevolgen voor de formatie erg verschillend. Met name het aandeel woningbouw(gevolgklasse 1) in de gemeente zegt veel over het effect op de formatie.

Veel gemeenten hebben rekening gehouden met de nieuwe wet en hebben een flexibele schil in de formatie aangebracht. Ook wordt er soms ‘geschoven’ met de werkvoorraad zodat men op korte termijn met minder mensen uit de voeten kan, en op lange termijn met iets meer.

Hoe dan ook zal de wet op de langere termijn zorgen voor een kleinere formatie. Inschattingen lopen uiteen van 15% minder toetsing tot 45% minder toezicht (gevolgklasse 1). Als ook gevolgklassen 2 en 3 door private partijen geborgd gaat worden lopen deze ramingen op van 30% (toetsing) en 75% (toezicht).

Eventueel neemt ZiN professionals van gemeenten in eigen dienst. Lees hier meer.

Lagere leges

Het is duidelijk dat de bouwleges moeten gaan dalen. Onduidelijk is nog in welke mate dit gaat gebeuren. Gemeenten zijn hiervoor deels zelf verantwoordelijk. Wel wordt de vrijheid die gemeenten op dit moment daarover hebben aan banden gelegd. Op dit moment is de verwachting dat leges met 30%-35% zullen gaan dalen.

Werkprocessen veranderen drastisch

De technische toetsing en een belangrijk deel van het bouwtoezicht (gevolgklasse 1) worden niet meer gedaan door gemeenten en moeten uit het bestaande proces worden gehaald. Daarnaast komen er extra taken bij. Zo moet voordat een vergunning wordt afgegeven gecontroleerd worden of de kwaliteitsborger gecertificeerd is en of de toegepaste werkmethode (instrument) geschikt is. Als laatste moet het as built dossier van de opdrachtgever in ontvangst worden genomen en opgeslagen worden.

Ook blijven er taken bij gemeenten liggen die in de huidige situatie tijdens reguliere werkzaamheden ‘meegenomen’ kunnen worden. In de nieuwe situatie zal dit apart in de organisatie ingeregeld moeten gaan worden. Denk hierbij bijvoorbeeld aan:

• Controle op veiligheid in omgeving van de bouwplaats
• Registraties BAG en WOZ
• Monumentenzorg

De mate van effect op de organisatie is afhankelijk van hoe dit op dit moment in de organisatie is georganiseerd.

In de overgangsfase:

• Verwachte toename informatieverstrekking; Bedrijven en burgers zullen in de beginfase meer behoefte hebben aan overleg; met name omdat men niet zeker is over de nieuwe manier van werken. Afhankelijk van uw gemeentelijke organisatie nu kan het zijn dat er zelfs extra medewerkers aangetrokken moeten worden om deze stroom goed te kunnen verwerken.
• Extra toezicht en handhaving; In de eerste periode zal er juist extra toezicht en handhaving nodig zijn. Dit komt omdat de regelgeving voor iedereen nieuw is, partijen moeten wennen aan de nieuwe werkwijze. Ook zullen er partijen zijn die de ‘randen’ van de nieuwe regelgeving zullen gaan opzoeken. Dat maakt de urgentie van toezicht en handhaving in de eerste periode nog groter.

Voor gemeentelijke toezichthouders kan het twee kanten op. Grofweg is deze groep onder te verdelen in twee typen. De ambtenaren die zich voornamelijk bezig houden met nieuwbouw (de bouwers) en ambtenaren die zich voornamelijk bezig houden met bestaande bouw (de handhavers).

De ‘bouwers’ zullen bij gemeenten onder de nieuwe regelgeving een belangrijke drijfveer in hun vak gaan missen. De ‘handhavers’ onder diezelfde professionals zullen bij gemeenten juist meer krijgen van de werkzaamheden die zij juist zo leuk vinden.

De professionals die de technische toetsing en toezicht zullen gaan missen doen er daarom goed aan om zich te oriënteren op de arbeidsmarkt. De werkzaamheden die zij juist zo leuk vinden gaan naar de private kwaliteitsborger. Bovendien hebben private kwaliteitsborgers deze mensen keihard nodig.

De ‘bouwer’ als kwaliteitsborger

Wie denkt dat de ‘bouwer’ één op één zijn kunstje kan doen als kwaliteitsborger heeft het mis. Aanvullende opleidingen zullen nodig zijn om als kwaliteitsborger aan het werk te kunnen.

Maar de grootste verandering is de mindset. Als kwaliteitsborger ‘keur’ je een bouwwerk, dat is wezenlijk anders dan ‘controle’.

Als kwaliteitsborger heb je als doel om bij oplevering vast te kunnen stellen dat het bouwwerk voldoet aan het Bouwbesluit (en goed en deugdelijk is). Met name de manier waarop dit wordt gedaan wijkt af van de huidige werkwijze. In de nieuwe situatie bevraag je de aannemer over zijn manier van kwaliteitsborging. Je toetst hoe groot de kans is dat je bij oplevering kunt vaststellen dat het bouwwerk voldoet aan het Bouwbesluit. Deze toets kan reden zijn om de aannemer te vragen extra onderbouwingen of uitwerkingen te geven bij zijn keuzes. Daarbij is: ”Zo doe ik het al 30 jaar.”, niet de juiste onderbouwing. De aannemer zal zijn verantwoordelijkheid meer moeten gaan dragen. Zolang hij deze verantwoordelijkheid niet zelf neemt heeft de kwaliteitsborger de taak om hen hierop te wijzen. Dat zal voor alle partijen wennen zijn.

Dit zijn de drie belangrijkste gevolgen voor de aannemer

De gevolgen voor aannemers door de wet kwaliteitsborging zijn groot. De wet zorgt ervoor dat de werkwijze van veel aannemers drastisch aangepast moet worden. Daarbij wordt de aansprakelijkheid sterk vergroot. Niet direct iets om heel positief over te zijn zullen veel aannemers denken. Maar er zitten zeker grote voordelen aan Wkb. Hierbij een korte impressie van wat de gevolgen nu zijn voor de aannemer.

1. Mindset moet anders

De belangrijkste aanpassing die gedaan moet worden door aannemers zit hem in het feit dat niet vooraf (in de ontwerpfase) een uitspraak wordt gedaan over de kwaliteit van het bouwwerk maar pas achteraf, als het bouwwerk gereed is.

De impact hiervan is voor aannemers enorm. Doordat het peilmoment is verplaatst zullen aannemers voor start bouw moeten aantonen hoe de kwaliteit vastgelegd gaat worden en achteraf moeten ze kunnen aantonen dat het bouwwerk aan alle eisen voldoet.  Als de aannemer dit niet voldoende kan aantonen dan zal de kwaliteitsborger geen verklaring afgeven en kan het bouwwerk niet in gebruik worden genomen. Dit vraagt om een nieuwe aanpak tijdens de bouw.

2. Kwaliteitssysteem

De nieuwe aanpak voor aannemers bestaat voor een belangrijk gedeelte uit het bijhouden van een administratie in een kwaliteitssysteem. Alle (kritieke) stappen en keuzes die worden gemaakt zullen moeten worden vastgelegd. Als er tijdens de bouw wordt afgeweken van het plan dan moet bijvoorbeeld opnieuw worden aangetoond dat de gekozen oplossing voldoet aan het bouwbesluit.

Hoe beter het kwaliteitssysteem van de aannemer wordt bijgehouden, hoe minder de kwaliteitsborger nodig is. De kwaliteit van het eigen interne kwaliteitssysteem van u als aannemer heeft dus direct invloed op de tijd (en dus ook kosten) van de kwaliteitsborger.

3. Aansprakelijkheid en waarschuwingsplicht

Naast de veranderende manier van werken wordt ook de aansprakelijkheid van aannemers flink vergroot. Op dit moment is de aannemer meestal niet aansprakelijk voor gebreken die na het moment van oplevering worden ontdekt. Onder Wkb blijft de aannemer ook na oplevering verantwoordelijk. Dat is dus ook een belangrijke reden om het eigen kwaliteitssysteem in orde te hebben. Zolang de aannemer kan aantonen dat het werk naar behoren is gedaan dan kan de verantwoordelijkheid ook niet worden neergelegd bij de aannemer (de omgekeerde bewijslast).

Wkb houdt ook een vergroting van de waarschuwingsplicht van de aannemer in. De aannemer moet de opdrachtgever schriftelijk waarschuwen voor fouten in het ontwerp van het bouwplan.

Leren werken met KB: Proefprojecten draaien

Zo’n grote verandering in de werkwijze vraagt om een goed ‘inwerktraject’. Die mogelijkheden zijn er gelukkig voldoende. Overal in Nederland worden er al proefprojecten Wkb gedraaid met als doel: leren door te doen. Het zijn niet alleen de aannemers die moeten leren. Ook gemeenten en kwaliteitsborgers moeten leren. Vanaf 1 januari 2020 zijn gemeenten zelfs verplicht om 10% van de bouwprojecten onder een proefproject van de Wkb te draaien. Of gemeenten dat gaan redden is de vraag. Voor aannemers is het daarom goed om op tijd beginnen met deze ‘stof’. Als er te laat wordt begonnen met ‘leren’ dan kan de rekening heel hoog zijn.

Wat is een borgingsplan?

Het borgingsplan is het plan dat voorafgaande aan de bouw wordt vastgesteld door de kwaliteitsborger en wordt aangeleverd aan de gemeente door de bouwer. In het borgingsplan staan alle facetten beschreven die nodig zijn om het bouwwerk aan alle eisen van het Bouwbesluit te laten voldoen.

Belangrijk onderdeel van het borgingsplan is de risicobeoordeling. Maar ook het keuringsplan, audits (toezichtsplan) en een beoordeling van de interne kwaliteitsborging van de bouwer maken onderdeel uit van het borgingsplan. Als het hele borgingsplan met succes is voltooid kan de kwaliteitsborger de verklaring afgeven. Op basis van deze verklaring kan de gemeente toestemming geven om het gebouw in gebruik te nemen.

Wat is een risicobeoordeling?

De risicobeoordeling maakt onderdeel uit van het borgingsplan. De risicobeoordeling is een beoordeling van de bouwtechnische voorschriften uit het Bouwbesluit. Voor elk risico dat er is moeten één of meerdere maatregelen worden genomen. Deze maatregelen worden ‘beheersmaatregelen’ genoemd.

Door wie wordt het borgingsplan opgesteld?

Het borgingsplan wordt gezamenlijk opgesteld door kwaliteitsborger en bouwer. De kwaliteitsborger stelt het borgingsplan uiteindelijk vast maar verschillende delen van het plan kunnen zowel door bouwer als door de kwaliteitsborger worden gedaan. Hoe meer en hoe beter de bouwer de onderdelen uit het borgingsplan aanlevert hoe minder tijd de kwaliteitsborger bezig is om het borgingsplan compleet te maken en vast te stellen. De bouwer is dus voor een belangrijk gedeelte zelf verantwoordelijk voor hoe hoog de kosten van de kwaliteitsborger uiteindelijk zullen zijn. Als de bouwer zelf zorgt draagt voor bijvoorbeeld het aanleveren van een risicobeoordeling, keuringsplan en keuringsplanning dan kan de bouwer er zelf voor zorgen dat de kwaliteitsborger minder tijd nodig heeft bij het vaststellen van het borgingsplan.

Veelgestelde vragen / FAQ

We krijgen veel vragen binnen over Wkb van aannemers, gemeenten en bouwkundigen. Iedereen wil weten waar ze aan toe zijn. Hieronder een selectie van de meest gestelde vragen met de antwoorden erbij.